Równocześnie z powstaniem szkoły rozpoczęło się gromadzenie zbiorów bibliotecznych. Dyrekcja szkoły dbała o to by uczniowie i nauczyciele zaopatrzeni byli w pomoce naukowe, książki i czasopisma. Każdego roku wybierano nauczyciela, który pełnił funkcję bibliotekarza. Jego zadaniem była opieka nad zbiorami bibliotecznymi zarówno dla uczniów (biblioteka szkolna) jak i nauczycieli.
Zbiory biblioteczne były co roku powiększane poprzez zakupy planowane oraz poprzez przekazywanie książek przez nauczycieli oraz mieszkańców – najczęściej rodziców uczniów Progimnazjum. W 1893 roku książki do biblioteki szkolnej podarował dr med. T. Sumiński ¹ oraz miejscowy wydawca Neumarker Zeitung J. Koepke, który podarował Kalendarz Neumarker Zeitung.
Biblioteka uczniowska zawierała wiele dzieł o treści nacjonalistycznej, omawiające w większości potęgę Niemiec, wielkość królów i cesarzy niemieckich. Ponadto biblioteka otrzymywała wiele pozycji z tematyki klasyki, teologii protestanckiej, które były przeznaczane odgórnie dla poszczególnych klas. Dla uczniów oprócz biblioteki działała czytelnia.
W 1887 r. Progimnazjum przejęło państwo jako „Königliches Progymnasium” i wtedy nabrało ono bardziej niemieckiego charakteru. Liczba uczniów narodowości polskiej spadła do 50%, a w okresie kulturkampfu nawet poniżej 40%. W 1887 r. zamknięto istniejącą do tego czasu polską bibliotekę uczniowską ².
Przyczyną powstania w XIX i w początkach XX wieku tajnych związków uczniowskich w gimnazjach był m. In. ograniczony program oraz wadliwy system pracy wychowawczej.
Organizacja filomacka pod nazwą „Towarzystwo Marcinkowskiego” przy Progimnazjum w Nowym Mieście Lubawskim została założona 3 sierpnia 1886 r. z inicjatywy pewnego filomaty chełmińskiego. On właśnie krótko po założeniu organizacji nadesłał znaczną ilość polskich książek. Dały one początek biblioteczce, która była stale powiększana przez zakupy i doszła do zbioru liczącego 200 tomów. Znajdowało się w niej m.in. 10 powieści I. J. Kraszewskiego, dzieła A. Mickiewicza, J. Słowackiego i I. Krasińskiego³. Organizacja ta została rozwiązana w 1891 r.
Kolejna organizacja filomacka, która działała przy Progimnazjum w Nowym Mieście Lubawskim w latach 1909 – 1919 korzystała z biblioteki Towarzystwa Czytelni Ludowych.
Biblioteka nauczycielska oprócz pozycji metodycznych, źródłowych posiadała wydawnictwa dotyczące regionu Pomorza i historii powiatu lubawskiego.
W 1891 r. szkoła zakupiła książkę Gustawa Lieka Die Stadt Löbau in Westpreussen mit Berücksichtigung des Landes Löbau, Marienwerder 1892 oraz ks. J. Fankidejskiego Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych, Pelplin 1880. W latach 1884 – 1899 w Progimnazjum nowomiejskim do nauki języka polskiego używano podręcznika Wolińskiego J., Schönke K. A., Polnisches Elementarbuch, Posen 1872, który zakupiono razem ze słownikiem polsko – niemieckim w 1896 - 97⁴.
Ponadto wiele książek przysyłano z Ministerstwa Szkolnictwa z Berlina oraz z Królewskiego Kolegium Szkolnego Prowincjonalnego w Gdańsku.
Do czasów współczesnych zachowały się Księgi Inwentarzowe od roku 1948. Pierwsza książka zapisana w niej to „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza wyd. w 1921 r. w Wilnie przez Bibliotekę Polską (był to dar).
Przyrost księgozbioru w poszczególnych latach wyglądał następująco:
1948 – 266 woluminów,
1958 – 6137
1968 – 8682
1978 – 14781
1988 – 21871
1998 – 26408
2000 – 26683
2001 – 26825
2002 – 27119
2003 – 27230
2004 – 27373
2005 (do IV) – 27456

W okresie od 1945 roku w bibliotece pracowali ⁵:
prof. Franciszek Grzebień
mgr Stanisław Kołpacki
Monika Chmielińska
mgr Honorata Przybylska
mgr Irena Moszyńska 1972-73
Hieronim Klimek 1972-73
mgr Romualda Witkowska 1972-90
mgr Halina Golder 1974-77
mgr Mieczysław Łydziński 1980-95
mgr Alicja Wądołowska 1990-95
mgr Joanna Jackiewicz 1992- nadal
mgr Urszula Pleta 1996-2004
mgr Remigiusz Wysocki 2002- nadal

Od roku 1990 zachowały się sprawozdania z pracy biblioteki szkolnej przedstawiane na posiedzeniach rad pedagogicznych sporządzane przez nauczycieli bibliotekarzy.

HISTORIA POWSTANIA I FUNKCJONOWANIA BIBLIOTEKI

HISTORIA POWSTANIA
I FUNKCJONOWANIA BIBLIOTEKI